Ιστορία της μελισσοθεραπείας

Δεν θα ήταν λάθος να ισχυριστούμε πως η ιστορία της μελισσοθεραπείας ξεκινά στην ουσία από τότε που ο πρωτόγονος άνθρωπος άρχισε να καταναλώνει τα προϊόντα των μελισσών και να δέχεται τα κεντρίσματά τους. Η πρώτη όμως γραπτή μαρτυρία για τη χρήση των προϊόντων της μέλισσας για θεραπευτικούς σκοπούς ανάγεται στο 2100 π.Χ. και αφορά σε μια συνταγή, γραμμένη με σφηνοειδή γραφή σε μια πήλινη πινακίδα των Σουμερίων, που βρέθηκε στην κοιλάδα του Ευφράτη. Η συνταγή αναφέρεται σε εξωτερική χρήση του μελιού μαζί με άλλα συστατικά για τη θεραπεία μάλλον μιας μόλυνσης.

Μεταξύ 1.900 και 1.350 π.Χ., τοποθετούνται επτά συνολικά αιγυπτιακοί πάπυροι, οι οποίοι εμπεριέχουν πλήθος ιατρικών συνταγών για πολλές ασθένειες με τη χρήση μελιού και κεριού. Σημαντικότερος εξ αυτών ο “Ebers” (1550 π.Χ.), ένα ιατρικό εγχειρίδιο που περιέχει 147 συνταγές με μέλι για εξωτερική χρήση, 102 για εσωτερική και αρκετές ακόμη που περιλαμβάνουν κερί. Οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι γνώριζαν επίσης και χρησιμοποιούσαν την πρόπολη, την οποία ονόμαζαν «μαύρο κερί». Παρασκεύαζαν και το περίφημο «κύφι», ένα είδος θυμιάματος ή αρώματος στη σύνθεση του οποίου έπαιρνε μέρος και το μέλι και το οποίο χρησιμοποιούνταν για ιατρικούς και μαγικούς σκοπούς.

Πολλές από τις χρήσεις των προϊόντων της μέλισσας της αιγυπτιακής ιατρικής και κυρίως αυτές που αφορούν σε εσωτερική (από το στόμα) χρήση επαναλαμβάνονται σε αρχαιοελληνικά και λατινικά κείμενα. Οι Αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν, εκτός του μελιού, του κεριού και τις πρόπολης, για θεραπευτικούς σκοπούς και το δηλητήριο της μέλισσας. Διάφορα αλκοολούχα ποτά, που παρασκευάζονταν με βάση το μέλι, όπως το υδρόμελι, το οξύμελι, το οινόμελι, το ομφακόμελι, το μελίκρατον κ.α. προτείνονταν επίσης για ορισμένες θεραπείες από τον Ιπποκράτη, τον Διοσκουρίδη, την Ιατρική Σχολή της Κνίδου και τον Γαληνό.

Στοιχεία μελισσοθεραπείας αντλούμε και από τους Ελληνικούς παπύρους που ανακαλύφθηκαν στην Αίγυπτο. Το μέλι εμφανίζεται σε συνταγές οφθαλμολογίας και μάλιστα το αττικό μέλι είναι αυτό που συστήνεται τόσο για την επάλειψη των οφθαλμών, όσο και σε θεραπευτικές αγωγές στοματολογίας, δερματολογίας, γυναικολογίας, στην καταπολέμηση της ωτίτιδας και των ρινικών λοιμώξεων. Άλλες φαρμακευτικές συνταγές συστήνουν τη χρήση «Αττικού ή Ποντικού μέλιτος», ενώ σε κατάλογο φαρμακευτικών προϊόντων μνημονεύεται μέλι από την Κρήτη και τα Θεάγγελα. Αντιθέτως, το αιγυπτιακό μέλι δεν έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης. Κατά τον Πλίνιο, το «θαυματουργό» Κρητικό μέλι θεωρούνταν άριστο ιατρικό συστατικό, ενώ σύμφωνα με τον Αιλιανό το μέλι του Πόντου, που αναφέρεται και ως «μαινόμενον μέλι» (τρελόμελο), θεραπεύει την επιληψία. Φαίνεται πως οι αρχαίοι, αιώνες πριν η σύγχρονη έρευνα το αποδείξει, γνώριζαν πως ορισμένα είδη μελιού έχουν πολύ καλύτερα αποτελέσματα χρησιμοποιούμενα για συγκεκριμένους θεραπευτικούς σκοπούς απ’ ότι άλλα.

Στην Κίνα από το 200 π.Χ. και μετά υπάρχουν αρκετές γραπτές μαρτυρίες ιατρικών συνταγών που περιλαμβάνουν πολλά από τα προϊόντα της μέλισσας (το μέλι, το κερί, τη γύρη και το κεντρί).

Στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή εποχή το μέλι, το κερί και βεβαίως τα ποτά που παρασκευάζονται από το πρώτο, χρησιμοποιούνταν κατά κόρον στην ιατρική πρακτική των σπουδαιότερων γιατρών της περιόδου, όπως ο Ορειβάσιος, ο Νικόλαος Μυρεψός, ο οποίος σε ορισμένες συνταγές προτείνει τη χρήση αττικού μελιού, ο Ιωάννης Ακτουάριος και αργότερα ο Ισαάκ Ταξιώτης και ο Διονύσιος Πύρρος. Στη μεσαιωνική και αναγεννησιακή Δύση εφαρμοζόταν επίσης μελισσοθεραπεία και είναι γνωστή η θεραπεία του Καρλομάγνου από την ουρική αρθρίτιδα από την οποία υπέφερε, με τη βοήθεια του δηλητηρίου των μελισσών.

Δεν θα πρέπει τέλος να ξεχνάμε και τη λαϊκή ιατρική, που στην Ελλάδα τουλάχιστον, χρησιμοποιούσε πολύ συχνά το μέλι, το κερί και την πρόπολη σε διάφορες περιπτώσεις, όπως σε πληγές, εγκαύματα, αρθρίτιδες, δερματικές παθήσεις, στοματίτιδες, κρυώματα, βήχα, άφθες του στόματος, για να αναφέρουμε μόνο μερικές.

Γιώργος Μαυροφρύδης

Αρχαιολόγος, Μελισσοκόμος